Thuốc gây mê là thuật ngữ y khoa không còn xa lạ với trong các kỹ thuật cần sự ức chế thần kinh trung ương nhằm phục vụ các mục đích y tế. Thuốc gây mê thường được sử dụng trước, trong phẫu thuật hoặc thủ thuật y tế nhằm giúp bệnh nhân tránh đau đớn trong quá trình đó. Dưới đây chúng ta cùng tìm hiểu chi tiết hơn về Thuốc gây mê.
1. Định nghĩa
Thuốc gây mê là thuốc ở liều điều trị ức chế có hồi phục thần kinh trung ương, làm mất ý thức, cảm giác (như cảm giác đau, nóng, lạnh...), làm mất phản xạ, giãn mềm cơ nhưng vẫn duy trì được các chức năng quan trọng của sự sống như hô hấp, tuần hoàn.
2. Tiêu chuẩn một thuốc gây mê tốt
Một thuốc gây mê lý tưởng cần phải đạt được các yêu cầu sau:
- Có tác dụng gây mê đủ mạnh, đủ dùng cho phẫu thuật.
- Khởi mê nhanh, êm dịu, tỉnh nhanh.
- Làm mất phản xạ và giãn cơ thích hợp cho phẫu thuật.
- Phạm vi an toàn rộng, ít gây tác dụng không mong muốn, ít độc.
- Không cháy nổ, không hòa tan cao su, chất dẻo, không ăn mòn kim loại và bền vững hóa học.
Tuy nhiên, không một thuốc gây mê nào có đầy đủ các tiêu chuẩn trên, do đó để gây mê người ta thường phải phối hợp thuốc.
3. Cơ chế tác dụng
Thuốc gây mê có thể có tác dụng ức chế dẫn truyền ở thần kinh trung ương theo các cơ chế sau:
- Làm thay đổi tính thấm của màng tế bào thần kinh, gây cản trở trao đổi ion Na+ qua màng do đó ngăn cản khử cực màng, dẫn đến ức chế dẫn truyền thần kinh.
- Kích thích trực tiếp receptor GABAA hoặc tạo thuận lợi cho GABA gắn vào receptor của nó, làm tăng dòng Cl+ vào tế bào gây ức chế dẫn truyền thần kinh.
Ngoài ra, thuốc gây mê có thể ức chế acid glutamic là chất dẫn truyền kích thích hoặc làm giảm sự nhạy cảm của receptor với acetylcholin dẫn đến ức chế dẫn truyền thần kinh.
Thuốc gây mê có tác dụng ức chế dẫn truyền ở thần kinh trung ương
Tác dụng không mong muốn và các biện pháp nhằm hạn chế tác dụng không mong muốn của thuốc gây mê:
- Tác dụng không mong muốn trong khi gây mê:
- Trên hệ tim mạch: ngừng tim, ngất, rung tâm thất, hạ huyết áp, shock (do phản xạ, thường xảy ra đột ngột, ngay ở giai đoạn khởi mê).
- Trên hệ hô hấp: tăng tiết dịch đường hô hấp, co thắt thanh quản, ngừng hô hấp do phản xạ.
- Trên tiêu hóa: gây nôn làm nghẽn đường hô hấp.
- Tai biến sau khi gây mê:
- Gây viêm đường hô hấp (viêm khí, phế quản, viêm phổi...), tai biến này hay gặp khi gây mê bằng ether.
- Độc với gan: do thuốc gây mê chuyển hóa ở gan tạo chất chuyển hóa độc cho gan (halothan chuyển hóa ở gan tạo chất chuyển hóa là chloro trifluoroethyl gây độc với gan).
- Độc với tim: phần nhiều thuốc gây mê gây ức chế hoạt động của tim, tăng nguy cơ gây suy tim.
- Liệt ruột, liệt bàng quang do tác dụng giãn cơ của thuốc gây mê gây nên.
Các biện pháp hạn chế tác dụng không mong muốn của thuốc gây mê:
Dùng thuốc tiền mê:
Thuốc tiền mê là những thuốc ở liều điều trị không có tác dụng gây mê, được dùng trước khi gây mê nhằm mục đích:
- An dịu, giảm lo lắng, sợ hãi của bệnh nhân do đó làm mất các phản xạ bất lợi, giúp khỏi mê dễ dàng.
- Tăng tác dụng và nhờ đó giảm được liều của thuốc gây mê.
- Làm giảm hoác làm mất các tác dụng không mong muốn và tai biến của thuốc gây mê (ngừng tim đột ngột, ngừng hô hấp, tăng tiết dịch...).
Các nhóm thuốc tiền mê thường dùng:
- Nhóm giảm đau, gây ngủ: morphin, pethidin...
- Nhóm an thần, gây ngủ: phenobarbital, diazepam...
- Nhóm liệt thần: clorpromazin, droperidol...
- Nhóm hủy phó giao cảm: atropin, scopolamin...
- Nhóm mềm cơ: tricuran. suxamethonium.
- Nhóm kháng histamin: promethazin...
Gây mê cơ sở: Dùng thuốc gây mê tĩnh mạch có tác dụng mạnh và ngắn để gây cảm ứng mê nhanh như: thiopental, hexobarbital. Dùng thuốc gây mê cơ sở sẽ giúp khởi mê nhanh, an dịu, tránh các tai biến do phản xạ, làm mất giai đoạn kích thích.
Thuốc gây mê cơ sở thường mạnh và ngắn, phù hợp giai đoạn khởi mê
4. Phân loại
Theo đường dùng, chia thuốc gây mê thành 2 loại:
- Thuốc gây mê đường hô hấp: ether, halothane, enflurane, nitrogen oxide...
- Thuốc gây mê đường tĩnh mạch: thiopental, propofol, ketamine...
Trên đây là một số thông tin tổng quan về Thuốc gây mê và các dạng thuốc dùng trong y khoa. Qua đây bạn đã hiểu được phần nào Thuốc gây mê là gì, cũng như cơ chế tác dụng của thuốc như thế nào. Hy vọng những thông tin, kiến thức sẽ hữu ích cho quý bạn đọc. Cảm ơn các bạn đã quan tâm theo dõi!
Tài liệu tham khảo:
- Dược Lý học (tập 1) - Đại học Dược Hà Nội
- PGS.TS. Mai Tất Tố - TS. Vũ Thị Trâm
